Samenwerken met mantelzorgers: leren vanuit de praktijk bij Viattence

Bij Viattence geloven we in leren vanuit de praktijk. Binnen onze woonzorglocaties onderzoeken we bijvoorbeeld hoe we meer zorg uit handen kunnen geven door bewoners dingen zelf te laten doen en mantelzorgers beter te betrekken bij de zorg voor hun naasten. In de proeftuin informele zorg in De Klaarbeek is contactverzorgende Renate van Daalen samen met Coördinator Welzijn Anja Visser actief bezig om deze samenwerking vorm te geven. Hun ervaringen bieden waardevolle inzichten voor collega’s en mantelzorgers.

Een van de eerste vragen die we onszelf stelden, was: hoe gastvrij zijn we eigenlijk naar naasten? Uit gesprekken met mantelzorgers bleek dat zij zich welkom voelden, maar soms aarzelden om ons te storen. Dit zette ons aan het denken: hoe kunnen we ons meer open stellen en hen actief betrekken? Een simpele verandering was het bewuster begroeten van alle bezoekers en het organiseren van een gesprek met het team over hoe we mantelzorgers een thuisgevoel kunnen geven.

Voorheen namen zorgmedewerkers veel regie over, vooral in de coronaperiode waarin mantelzorgers noodgedwongen minder betrokken waren. Nu draaien we dat weer om. Mantelzorgers krijgen de ruimte om bij te dragen op manieren die bij hen passen. Ze helpen bij dagelijkse activiteiten en bij persoonlijke zorg. Mooie voorbeelden zijn:

• een mantelzorger met groene vingers die kerststukjes maakte met bewoners; dit heeft voor veel gezelligheid en warmte gezorgd.
• twee mantelzorgers die samen met bewoners een lekkere taart hebben gebakken: bewoners konden actief meedoen en de lekkere geuren vulden de woonkamer.
• een mantelzorger die haar moeder altijd zelf naar het toilet hielp toen ze nog thuis woonde en dit nu ook nog steeds doet nu ze bij De Klaarbeek woont; voor beide voelt het fijn dat ze dit samen kunnen doen.
• naasten die de maaltijden verzorgden toen er in de zomer niet voldoende collega’s waren om dit te doen; voor collega’s was dit zo waardevol!
• een familie die een busje heeft gehuurd en hun dierbare hebben meegenomen voor een dagje uit; ze hebben een ontzettend leuke dag gehad.

Een andere verandering die we doorvoeren, is dat bewoners meer zelf doen. Bijvoorbeeld, in plaats van borden vooraf op te scheppen, zetten we schalen op tafel zodat bewoners zelf kunnen opscheppen. Dit stimuleert zelfstandigheid . Ook draagt het bij aan de gezondheid, want doordat de maaltijd meer een gezellige én gezamenlijke activiteit wordt, eten bewoners beter en genieten ze meer.

Tijdens mantelzorgavonden hebben we besproken hoe de samenwerking kan worden verbeterd. Ook doen we dit in een gesprek 6 weken nadat iemand bij ons is komen wonen. Op een respectvolle manier bespreken we hoe we in gezamenlijkheid invulling kunnen geven aan een waardevolle dag voor de bewoner. Ook vertellen we dat door personeelstekorten de zorg steeds meer de focus moet houden op de basis zorgtaken en dat het netwerk echt noodzakelijk is voor het bieden van welzijn. Er is veel begrip we merken dat mantelzorgers echt graag willen helpen. Door hen suggesties tegen hoe ze heel laagdrempelig kunnen ondersteunen, hen te vertellen waar ze alles kunnen vinden en te bevestigen dat ze van harte welkom zijn, voelen zij zich ook veilig om een bijdrage te leveren. We merken echt dat dit zijn vruchten afwerpt. Als wij een oproep doen wanneer er personeelstekorten zijn of wanneer er ruimte is voor een activiteit, melden zich altijd naasten. Ook komen ze zelf met ideeën of geven ze aan dat ze hun naaste wel even helpen als ze zien dat de zorg het heel druk heeft. Of we kijken hoe naasten op een veilige manier zorgtaken kunnen blijven doen die ze misschien altijd al deden. Er is een gelijkwaardigheid ontstaan, die verstandhouding en samenwerking ten goede komt.

Voor zorgmedewerkers is deze andere manier van werken soms spannend. Het loslaten van de volledige controle en het toelaten van mantelzorgers in het zorgproces vraagt een andere mindset. Dit geldt ook voor het motiveren van bewoners om dingen zelf te doen. De zorgmedewerkers hebben een warm hart en zijn gewend om te pamperen. Het is voor hen even wennen om de handen op de rug te houden en een bewoner zelf een kopje koffie te laten pakken. Of even rustig aan tafel te zitten en niet continu te rennen. Of vaste structuren los te laten en bijvoorbeeld toejuichen dat niet alle bewoners stipt om 17 uur aan tafel zitten, maar dat het ook prima is wanneer een naaste de bewoner meeneemt voor een wandeling en daarna even samen gaat zitten voor de maaltijd. In de proeftuin zien we de meerwaarde van de verandering. Elke beweging, hoe klein ook, draagt bij aan de gezondheid van de bewoner en de nabijheid van mantelzorgers heeft een positieve invloed. Zowel voor de bewoners als voor de zorgcollega’s die hiermee ontzorgt worden. Waar gevreesd werd voor meer prikkels, is er juist rust ontstaan.

Het doel is dat deze samenwerking zich verder ontwikkelt en wordt geborgd binnen Viattence. Dit zal in kleine stapjes gaan, maar we hebben nu de handvaten hoe we dit goed kunnen doen. Ook weten we dat het schakelen blijft. Wanneer er bijvoorbeeld een virus uitbreekt, dan moet je verplicht weer even terugvallen op de ‘oude manier’. Met elkaar moet je dan heel bewust daarna weer omschakelen, want oude gewoonten zijn niet snel verleerd. We blijven samen kijken hoe we de waardevolle dag van bewoners kunnen ondersteunen met de hulp van naasten of anderen uit het netwerk. Het belangrijkste advies aan collega’s: sta open voor de verandering, ervaar het in de praktijk en zie hoe het zorgt voor meer rust en verbinding. Voor mantelzorgers is het belangrijk om te weten dat het niet om hele grote dingen gaat, maar dat het de kleine dingetjes zijn die het verschil maken.

Zo lang mogelijk vitaal en zelfstandig leven, mede door de hulp van wijk- buurt- of dorpsgenoten die omzien naar elkaar en ondersteunen waar dit nodig is. Dat is de missie van de Noord-Veluwe! Samen met de ouderen, naasten, vrijwilligers, zorg-, welzijns- en overheidsorganisaties werken wij hieraan. Ook wij als ouderenzorgorganisatie, want als iedereen een steentje bijdraagt en we er voor elkaar zijn, blijft ook voor de toekomst goede, toegankelijke en betaalbare zorg voor alle kwetsbare en oudere inwoners op de Noord-Veluwe mogelijk. Met elkaar, Zorggroep Noordwest-Veluwe, Viattence, Het Baken en WZU Veluwe, ontwikkelden we eerder al een gezamenlijke visie op de samenredzame gemeenschap. Deze visie helpt ons om lokaal en gezamenlijk richting te geven aan onze zorg en dienstverlening die aanvullend nodig is op zelf- en samenredzaamheid.

Het project 'Team van de Toekomst, proeftuinen van anders werken' en draagt bij aan deze missie.